Wouter de Heij: ‘Stikstofbeleid baseren op feiten’

In zijn rapport analyseert De Heij onder meer de relatie tussen aantallen landbouwhuisdieren en ammoniakconcentraties in de lucht. Die relatie blijkt minder rechtlijnig dan aangenomen. Zo hadden grote 'dierkrimp-maatregelen' in het verleden  (zoals tijdens de varkenspest (1997), MKZ-crisis (2001), het fosfaatreductieplan (2017) en een experiment op Schiermonnikoog (2021)) geen meetbaar effect op de ammoniakconcentraties. Meetnetwerken van RIVM en andere partijen tonen geen structurele daling na deze ingrepen. De weersomstandigheden bleken een veel grotere invloed te hebben op de gemeten waarden dan het aantal dieren.

Ammoniak is lokaal
Een andere pijler onder het huidige beleid is de aanname dat ammoniak zich over grote afstanden verspreidt. Volgens De Heij klopt dit niet. Ammoniak blijkt zich vooral lokaal te gedragen. Binnen enkele honderden meters van een bron – zoals een stal – nemen de concentraties al fors af. In natuurgebieden op enige afstand van landbouwbedrijven zijn de gemeten waarden vergelijkbaar met die op eilanden zonder intensieve landbouw, zoals Vlieland. Dit ondermijnt het gebruik van modellen die depositie tot tientallen kilometers nauwkeurig toeschrijven aan individuele boeren.

Grasland als stikstofbuffer
De Heij wijst er ook op dat landbouwgronden, met name graslanden, een aanzienlijk deel van de uitgestoten ammoniak opvangen. Uit berekeningen blijkt dat tussen de 54 en 65 procent van de emissie weer op landbouwgrond zelf neerslaat. Toch wordt grasland in het beleid nog altijd uitsluitend als bron van uitstoot gezien, en niet als deel van de oplossing. Deze eenzijdige benadering leidt tot overschatting van schade aan omliggende natuur.

Emissies lager dan gedacht
De officiële cijfers van ammoniakemissie per dier blijken volgens het rapport systematisch overschat. Praktijkmetingen laten zien dat bijvoorbeeld melkvee gemiddeld 9 à 11 kilogram ammoniak per jaar uitstoot, terwijl in de modellen wordt gerekend met 13 tot 14 kilogram. Ook bij varkens en pluimvee zijn de standaardemissiefactoren te hoog. Door deze overschatting lijken de overschrijdingen van wettelijke normen ernstiger dan ze feitelijk zijn.

Modellen overschatten precisie
Ten slotte bekritiseert De Heij het gebruik van het rekeninstrument Aerius, waarmee stikstofdepositie wordt berekend tot op drie decimalen. Volgens hem zijn de onzekerheidsmarges van dit model echter zo groot – tot wel ±124 procent bij droge depositie – dat het wetenschappelijk onverantwoord is om er juridische besluiten op te baseren. Toch worden vergunningen voor boeren, bouwprojecten en infrastructuur momenteel geweigerd op basis van marginaal berekende overschrijdingen.

Nieuwe koers nodig
De Heij benadrukt dat zijn conclusies geen vrijbrief zijn om stikstofemissie te negeren, maar juist een oproep om het beleid te herzien op basis van fysische en biologische werkelijkheid. “De natuur is niet politiek gehoorzaam. We hebben geen baat bij modelzekerheid die er niet is, maar bij beleid dat op meetbare feiten is gebaseerd,” stelt hij.
Op basis van de nieuwe inzichten heeft De Heij inmiddels een alternatief stikstofreductieplan opgesteld. Binnen tien jaar moeten de Nederlandse stikstofdoelen haalbaar zijn met een investering van 5,3 tot 8,4 miljard euro. Het plan behelst een lokale aanpak in gebieden direct rondom kwetsbare natuur, herziening van emissiefactoren, graslanden meenemen in benutting van stikstof en modellen voor een groot deel vervangen door directe metingen.

Wouter de Heij

Wouter de Heij is een Nederlandse ingenieur en ondernemer die actief is in voedseltechnologie en duurzaamheid. Hij richt zich op innovatieve verwerkingstechnieken en zet zich sinds een jaar actief in voor het stikstofvraagstuk. Via onderzoek, publicaties en samenwerkingen met denktanks ontwikkelt hij praktische oplossingen voor stikstofproblemen in de landbouw en spreekt hij hierover met provinciale en landelijke beleidsmakers.